"منظر؛ پدیده‌ای است عینی- ذهنی؛ پویا و نسبی که حاصل تعامل «انسان» و «جامعه» با «طبیعت» و «تاریخ» است".

توجه شود که منظر با منظره متفاوت است. دریافت‌های حواس ما از عینیت کالبد با جنبه معنایی فضا در ذهن ما ترکیب شده و مفهوم منظر را رقم می‌زند که در هر مکان و برای هر فرد یکتاست. تصویر ذهنی از یک منظر بین مخاطبان دارای اشتراکاتی است.

معماری منظر دانشی نوپا و بین‌رشته‌ای است که برای هماهنگی بیشتر رشته‌های طراحی محیط زندگی انسان (از جمله معماری، عمران، طراحی محیط، طراحی شهری و ...) بنیانگذاری شده است. فعالیت معماران منظر در تیم‌های طراحی و اجرا، با تکیه بر دید کل‌نگر، سبب کاهش خطاها و آسیب‌های زیست‌محیطی، تامین حداکثری منافع و حفظ ارزش‌های فرهنگی و انسانی می‌شود.

معماری منظر شامل سه بعد "عملکرد"، "زیبایی و هویت" و "اکولوژی" است که فراخور مساله، موقعیت و داشته‌های بستر طرح، یکی از این ابعاد اهمیت بیشتری می‌یابد و اهداف و رویکرد مداخلات آتی براساس تشخیص این مهم تعیین می‌شود. اما هرگز نمی‌توان به یکی از این وجوه کاملاً بی‌توجه بود.

تعریف منظرراه

«منظرراه» شامل ادراک مسافران از محیط و چشم‌اندازهای هم‌پیوند با راه است که تمامی عناصر طبیعی و مصنوع جاده تا افق دوردست را دربرمی‌گیرد.

اصلی‌ترین نقش شبکه راه‌ها، برقراری ارتباط آسان و سریع بین مراکز زیستی و فعالیتی است. اما در دنیای امروز، "راه" دیگر فقط یک مسیر عبوری و حرکتی صرف نیست؛ بلکه یک محصول فرهنگی است. سفر کردن از غنی‌ترین تجربیات آدمی است که بخشی از خاطرات و ادراک او از دنیا و زندگی را شکل می‌دهد. راه گونه‌ای فضای زندگی و بستر بخشی از تجربیات افراد، واجد ارزش و نیازمند توجه به کیفیت فضایی و غنای معنایی است. امروزه در کشورهای توسعه‌یافته، اصول مهندسی راه برای ساخت راه‌های مستقیم، عریض و سریع، به تنهایی ملاک عمل در طراحی و ساخت راه‌ها نیست. پاسخ صرف به نیاز عملکردی حرکت سریع در یک خط مستقیم همیشه مطلوب نیست و باید برای مدیریت منظر طرح و برنامه تهیه شود. منظر زیبا و خوانا با حفظ توجه و هشیاری راننده می‌تواند کارایی و ایمنی مسیر را نیز افزایش ‌دهد.

خدمات طراحی منظرراه

لازم است تا منظرراه در مقیاس‌های مختلف بررسی و مدیریت شده و نیاز پروژه‌های حمل و نقل به تعریف طرح‌های منظر تعیین ‌شود. سطح مشارکت متخصص منظر در طرح براساس نوع پروژه و ارزش‌های منظر تعیین می‌شود.

طرح‌های منظر به دو دسته برنامه‌های راهبردی، و برنامه های عملیات (اقدام) تقسیم می شود که طرح دالان و طرح‌های بخشی (طرح‌های موضوعی و موضعی) در دسته دوم قرار می‌گیرد. برنامه راهبردی منظر به عنوان طرح بالادست برای گستره‌های بزرگ و محورهای مهم تهیه می‌شود. طرح موضوعی طرحی کوتاه‌مدت در زمینه‌ای خاص است؛ از جمله مدیریت آب‌های سطحی و زهکشی، نورپردازی، طرح کاشت، ساماندهی ابنیه و تابلوها و ....

طرح موضعی طرحی کوتاه‌مدت در محلی خاص است؛ از جمله ابنیه فنی راه، نظرگاه، توقفگاه یا مجتمع خدماتی-رفاهی بین‌راهی و ...

روش طراحی منظرراه

زمان تعریف و تهیه طرح منظرراه اهمیت دارد؛ زیرا بخش اعظم ملاحظات منظر باید حین عملیات راهسازی و مداخله در بستر، اجرایی شود. راهبردهای منظر باید نظیر ملاحظات زیست‌محیطی به عنوان چارچوب محدودیت‌های طراحی مسیر پذیرفته شود. مطابق آخرین تحولات طراحی معماری[1] راهکار لایه‌ای[2] برای طراحی منظر نیز معمول است. لایه اول محیط طبیعی بستر راه جدید است. ویژگی‌های کالبدی، تاریخی، فرهنگی، اقتصادی، ترافیکی و نظایر آن نیز گردآوری می‌شود. سپس با اختصاص ضریب وزنی و برهم‌گذاری لایه‌ها، با شناخت ارزش‌های منظر و نیازهای طراحی چشم‌انداز، اهداف، راهبردها، سیاست‌ها و راهکارها تعیین می‌شوند. راهکارهای طرح می‌تواند در قالب طراحی یا ارائه ضابطه و دستورالعمل تهیه شود.

دپارتمان منظرراه مشاور مترا به عنوان "اولین مشاور ایرانی" فعال در این حوزه آماده ارائه خدمات مهندسی در سطوح مختلف زیر است:

- مطالعات و آسیب‌شناسی وضع موجود منظر جاده‌های در حال احداث یا نیازمند بهسازی (فاز صفر)

- تهیه برنامه‌های راهبردی منظرراه (فاز صفر)

- طراحی منظر دالان محورهای راه و راه آهن (فاز یک و دو)

- تهیه طرح‌های موضوعی منظرراه نظیر ابنیه راه از جمله پل، تونل، دیوار حائل، حفاظ راه و ... (فاز یک و دو)

- تهیه طرح‌های موضعی منظرراه نظیر توقفگاه ها، مجتمع‌های خدماتی بین‌راهی، نظرگاه‌ها و ... (فاز یک و دو)

- تدوین انواع بسته ضوابط برای طرح کاشت، نورپردازی، تبلیغات محیطی، نمای ابنیه حاشیه راه و ... (فاز یک)

[1] پس از 1972

[2] Leyered Design & Environmental Assessment Design